—Իսկ դու ի՞նչ ես զգում հիմա,— հարցրեց նա շուրթերը մոտեցնելով ականջիս։
—Ոչինչ,— ասացի ես ու վախենալով թեքեցի հայացքս։
—Ոչինչ,— կրկնեցի կարծես ավելի համոզված լինելու համար,— երբ չես զգում, նկատելն ավելի բարդ է։
Այս պատվածքը երեք շրջափուլերից է, որոնք կարճ են ու անհասկանալի։ Այդ շրջափուլերը արտացոլում են համաճարակի, պատերազմի և անտարբերության օրերը։
Առաջին։ Համաճարակ
Կարծես թե ինչ-որ ֆանտաստիկ ֆիլմի վերնագիր լինի չէ՞։
Դավիթը քայլում է փողոցով։ Դավիթը ես եմ։ Դավիթը քայլում է փողոցով՝ չիմանալով, որ դրան հաջորդող մի քանի ամիսը չի քայլելու։ Հետո, երբ կարողանա մի քիչ քայլել, տնից չի կարողանալու դուրս գալ։ Իսկ երբ կարողանա դուրս գալ, սկսելուց է պատմվածքի երկրորդ շրջափուլը։
Դավիթը մոտենում է նրան։
—Իսկ դու ի՞նչ ես զգում իմ հանդեպ,— հարցնում է նա։
—Չգիտեմ,—ասում եմ ես։
—Ինձ ժամանակ է պետք,— կրկնում եմ, քանի որ չեմ կողմնորոշվում։ Հետո փորձում եմ խուսափել ցանկացած տեսակի ճշտումներից, քանի որ գիտեմ՝ նոր հարցեր կարող են առաջանալ։
—Գիտես, ասում եմ, ինձ համար դժվար է։ Ես չեմ սովորել ինչպես պետք է սիրել։ Իմ տեսած սերը միայն իշխանություն է եղել ու կառավարում։ Ես պետք է իմանամ՝ ինչպես սիրել, ապա նոր կարողանամ քեզ սիրել։ Գուցե հետո իմանամ, գուցե հետո սովորեմ։ Բայց հիմա ես ուղղակի պետք է նայեմ քեզ ու պատկերացնեմ սիրո հնարավորությունը։ Որովհետև սիրո հնարավորությունն է միայն, որ ինձ երջանկացնում է, իսկ սիրո գոյությունը՝ իշխանության հաղթանակն է։
—Անկապ խոսում ես,— ասում է նա։—Այդքանի փոխարեն ուղղակի կարող էիր ասել՝ չէ։
Ես լռում եմ։ Գուցե նա ճիշտ է, բայց սիրո ու իշխանության մասին իմ պատկերացնումները մի տեսակ հավաստի են թվում։
Հետո դնում ենք մեր դիմակները, ոստիկանական մեքենաներ են շրջում փողոցով։ Ես մի քիչ կաղում եմ, դա երևի վնասվածքից առաջ էր կամ հետո։ Հարգելի քաղաքացիներ, հայտարարում են, Հայաստանի Հանրապետությունում կորոնավիրուսի համաճարակ է։
—Իսկ դու ի՞նչ ես զգում հիմա,— հարցնում է նա, բայց արդեն այնպես, կարծես իմ ասածն այլևս իմաստ չի կրում։
—Համաճարակ,—ասում եմ ես ու արագացնում քայլերս։
Երևանում մառախուղ է։ Քայլերս ավելի եմ արագացնում մառախուղի մեջ։
Երկրորդ։ Պատերազմ
Չգիտեմ Երևանում եմ, թե Վանաձորում, բայց հիշում եմ, որ լուրեր եմ կարդում։ Արենը վախեցած է ու տագնապած։ Ես նոր եմ ընկալում իրականությունը։ Արենը ցանկանում է խոսել, իսկ ես չեմ հասկանում ինչ են խոսում այդ ժամանակ։
Նամակ եմ գրում, որ ամեն ինչ վատ է։ Գրելիս սկսում եմ լաց լինել։
Հարգելի քաղաքացիներ, հնչում է ուղեղումս, Հայաստանի Հանրապետությունում պատերազմ է։
Պատեպատ եմ կպնում։ Ոտքերս արդեն ավելի լավ են քայլում․ մտածում եմ, երևի, ինձ էլ կտանեն ու կմեռնեմ։ Վախենում եմ ու սկսում եմ տագնապել․ սկսում եմ կամաց հասկանալ Արենին։
—Արեն,—հարցնում եմ,—իսկ դու ի՞նչ ես զգում հիմա։
Ասում եմ ու խոսքերը շատ ծանոթ են թվում։ Բայց հարցնում եմ, որ ինձ չհարցնի։ Առաջինը ես եմ սկսում, այն հույսով, որ ինձ չի հարցնի նույն բանը։
—Գիտես,—ասում է,— ես քեզ շատ բաներ եմ անկեղծացել ու դու գիտես, որ այս երկիրը իմը չի։ Ես ատում եմ այս երկիրը, ատում եմ այստեղ ապրելու հույսերը և ատում եմ մարդկանց։ Ես ատում եմ այս երկիրը, որովհետև այն դառնությունը, որ ունեմ սրտումս՝ դրա պատճառով է։ Ես ուղղակի վախենում եմ մեռնել։ Վախենում եմ մեռնել մի բանի համար, ինչն ատում եմ։ Ես կուզեի ապրել ավելի լավ երկրներում։ Այնտեղ, որտեղ կարող եմ գոնե մի պահ, ինքնամերժման, ինքնամեղադրման, ինքնամեկուսացման ու ինքնախաբեության քայլերն ու հիշողությունները մի կողմ դնել ու ապրել այնպես, ինչպես որ ցանկանում եմ։ Ես ուզում եմ ազատ լինել։
Ազատ լինել, արձագանքում է ամբողջ սենյակում։
—Ազատ լինել և երջանիկ։
Երջանիկ, արձագանքում է ամբողջ սենյակում։
Երջանիկ․ Ղարաբաղում կրակում է արկը ու մեռնում են մարդիկ։ Երջանիկ․ Ղարաբաղում կրակում է դրոնը և մեռնում են մարդիկ։ Երջանիկ․ Ղարբաղում կրակում է հրթիռը և պայթյունի արձագանքը տարածվում է քաղաքների ու գյուղերի վրա Արենի ձայնով։ Շատ քչերն են կարողանում լսել այդ ձայնը։ Երջանիկ․ կրկնում է Արենը։
Արենը սրբում է արցունքները․ առաջին անգամ եմ տեսնում, որ լաց է լինում։ Միշտ սենյակից եմ լսել, թե ինչպես է լաց եղել ու մտածել եմ, որ երևի մենակ է կամ ինչ-որ մեկի կարիքն ունի։ Բայց հիմա հասկանում եմ, որը խնդիրը ազատ ու երջանիկ լինելու մեջ է։ Արենը սենյակից սենյակ է գնում․ տագնապը կուտակվում է օդի մեջ։
Այսքան դեռ որքա՞ն, մտածում եմ։
Հետո Արեն նորից սենյակս է մտնում։
—Իսկ դու ի՞նչ ես զգում,—հարցնում է։
Մտածում եմ, որ գուցե լավ կլիներ բացատրել ամեն ինչ։ Սկսել պատմության ամենասկզբից և բացատրել տրավմաների պատճառով քիչ բաներ զգալու իմ սուպեր կարողությունը։ Կամ սկսել պատմությունը ամենասկզբից և բացատրել տագնապների պատճառով այլ բան չզգալու իմ սուպեր կարողությունը։ Կամ ավելի լավ է չսկսել ոչ մի պատմություն, որովհետև գուցե հրթիռը մի քիչ հետո պայթի հենց իմ գլխավերևում։
—Տագնապներ,— ասում եմ ու լռում եմ, որովհետև պետք է պահեմ արցունքներս, քանի որ ուժեղ պետք է երևամ։
Նույն պահին նոր հրթիռներ ու արկեր են պայթում։ Անօդաչու դրոնները պայթացնում են քաղաքները։ Տանկերը առաջանում են։ Մարդիկ մեռնում են․ մարդկանց սպանողները հերոսանում են կամ անիծվում։ Ու բոլորը պահում են արցունքները, որ ուժեղ երևան։
Երրորդ։ Անտարբերություն
Արդեն երրորդ տարին է։ Ես մտնում եմ այգի ու անտարբերության ծառից խնձոր եմ քաղում ու ուտում։ Կենաց ծառը շփոթել եմ, երևի։ Այս երրորդ մասը ամենադժվարն է նկարագրելը, քանի որ դժվար է զգացմունքներով նկարագրել զգացմունքների բացակայությունը։
Լուսը լաց է լինում ու հերթական Գառնին ծխում։ Հետո նույնը բաները նորից կրկնում ու պատմում, թե ինչքան անիմաստ է դառել կյանքը։ Նա այնքան ուժեղ է զգում ամեն ինչ։ Իսկ ես չեմ կարողանում զգալ ոչինչ։ Նա խոսում է․ ես տրամաբանորեն շարունակում եմ ասածը, փորձում եմ ձևացնել, թե զգում եմ նրա զգացածը։ Բայց ես միայն տրամաբանական ապրումակցող եմ․ ես դադարել եմ զգալ ինչ-որ մի պահի, երբ հասկացա, որ զգալը փակուղի է։
Երևի փակուղին ճիշտ բառ չէ։ Բայց անտարբերությունը, երևի, նույնպես։
Անտարբերության համար ոչ մի երկխոսություն չեմ կարողանում հիշել, որովհետև ոչ մեկ չի խոսում հետս դրանից։ Կամ ես չեմ խոսում մյուսների հետ։ Միակ դեպքը, որ հիշում եմ, երբ Վերգինեն մի անգամ հարցրեց․
—Իսկ դու վստա՞հ ես, որ ինչ-որ բան զգում ես։
Այս հարցը մեխվել է ուղեղումս ու ոչ մի տեղ չի գնում։ Երբ կեղծում եմ ուրախությունը, երբ կեղծում եմ տխրությունը, երբ կեղծում եմ զբաղվածությունը և փակուղու եմ բախվում։
—Արդյո՞ք իմ զգացածը միայն տագնապները չեն,— շշուկով ասում եմ սենյակում, երբ հրթիռները պայթյունները դադարել են։—Արդյո՞ք իմ զգացածը միայն երկրաշարժը չէ։ Սենյակը չի պատասխանում։
Դադար
Երկնքում թռչում է ամառային հովը։ Հիմա։ Հետո։ Մեկ ամսից։ Վեց ամսից։ Սրտիս խորքում երազում եմ, որ ամեն ինչ վերջանա, բայց գիտեմ, որ վերջանալը լուծում չէ։ Արտարբերությունը չի վերջանում ամեն ինչի հետ։ Ամառային հովը դեռ թռչում է։
—Իսկ դու ի՞նչ ես զգում հիմա,— հարցրեց նա շուրթերը մոտեցնելով ականջիս։
—Ոչինչ,— ասացի ես, գլուխս թեքեցի դեպի նրա դեմքը, նայեցի աչքերի մեջ ու դանդաղ համբուրեցի շուրթերը։